Psikoloji insan davranışlarının ve zihinsel süreçlerinin sistematik ve bilimsel olarak incelenmesidir. Peki burada kullanılan davranış ve zihinsel süreçler kavramı nedir? Bilimsel olarak inceleme denilerek ne kastediliyor? Psikoloji eğitimine yeni başlayanlar ya da psikolojiyi merak edip yeni araştıranlar için bu soruları yanıtlayacağız. 

İlk olarak psikoloji tanımını geniş perspektiften ele alalım. Psikoloji üzerine olan araştırmalarda karşımıza çıkan ilk tanım ‘insan zihnini inceleyen bilim’dir. Cüceloğlu’na göre insan zihnini gözlemleyebilmenin olanaksızlığı karşısında bunalan ilk psikologlar, John B. Watson’un önderliğinde psikolojiyi, “gözlenebilen davranışların bilimsel incelenmesi” biçiminde tanımlamışlardır. Onlara göre psikoloji, ancak diğer doğa bilimlerinde kullanılan deneysel yöntemle bilimselliğe kavuşur.  

Deneysel yöntem deneme yanılmayı ve çeşitli araştırma konuları hakkında veri elde edebilmek için sadece gözlemin yeterli olmadığı düşünüldü ve bu yüzden hayvanlar da deneylerde kullanılmaya başlandı. Elde edilen bulgular insan yaşamına yordandı. 

Bu sayede ilerleyen sürelerde psikoloji tanımına hayvan davranışlarının incelenmesi de girdi. Bilişsel etmenlerin yok sayıldığı davranışçı yaklaşımın tanımının yetersizliği de zihinsel süreçlerin insan davranışlarına etkisi görüldüğünde ortaya çıktı. Zihinsel işlevlerin insana etkilerini inceleyen bilişsel psikologlarla beraber tanıma zihni süreçlerin incelenmesi de dahil oldu. Günümüzde en geçerli kısa tanım: Rot Plotnik’e göre “Davranışlarının ve zihinsel süreçlerinin sistematik ve bilimsel olarak incelenmesidir.” 

Clifford T. Morgan’a göre “İnsan ve hayvan davranışlarını incelen bilimdir. İnsanların ve hayvanların davranışlarını anlayabilmek için akılcı ve bilimsel yollar kullanır.” Cüceloğlu’na göre ise “Psikoloji, insan davranışının altında yatan temel nedenleri bulmaya çalışan bilimsel çabaya verilen addır.”(Psikolojiye Giriş, Plotnik; Psikolojiye Giriş, Morgan; İnsan ve Davranış, Cüceloğlu)

Şimdi davranış, zihinsel süreçler ve bilimsel inceleme kavramlarını ele alalım: 

Davranış terimi; hem insanlarda hem hayvanlarda gözlemlenebilir faaliyet ve tepkiler anlamına gelmektedir. Yakın zamanlarda ise davranışın yorumu, bir kişinin yaptığı ve herhangi bir yolla ölçülebilen her şeyi kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Okula gitmek, yüzmek, sinirlenmek, hasta olmak ve yemek yemek gibi gözle görülebilir faaliyetleri kapsamaktadır. Aynı zamanda gözle görülemeyen öğrenmek, hayal etmek gibi zihinsel süreçler de davranış olarak kabul görmektedir. Sonuç olarak davranış, hisleri, tutumları ve zihinsel süreçleri, diğer bir değişle doğrudan gözlenemeyen tüm içsel olayları da kapsamaktadır.

Bilimsel incelemeyi açmak için bilimin tanımı gerekir. Bilim, sistematik bilgiler bütünüdür. Bu bilgiler, olayların titizce gözlenmesi, ölçülmesi yoluyla, bazen de bilim adamının düzenlediği deneyler aracılığıyla toplanır. Gözlenen olaylar betimleyici ve yordayıcı genel kanunların veya ilkelerin ortaya konulmasıyla sistematik hale getirilir. (Morgan, 2011)

Psikolojinin mevcut tanımı çok daha geniş olmakla beraber burada genel bilgilendirme anlamında küçük bir derleme çalışması yaptık. Psikoloji biliminin genel hedeflerine de değinelim:

1. Tanımlamak: Psikolojinin ilk hedefi organizmaların çeşitli davranış şekillerini tanımlamaktır. 

2. Açıklamak: Psikolojinin ikinci hedefi davranışın sebebini açıklamaktır.

3. Önceden Kestirmek: Psikolojinin üçüncü hedefi organizmaların belli şartlar altında ne şekilde davranacağını kestirmektir.

4. Kontrol: Bazı psikologlar için psikolojinin dördüncü hedefi, organizmaların davranışlarını kontrol etmektir.(Rod Plotnik, 2007)

Bu yazımızda psikolojinin kısa tanımını farklı perspektiflerden inceledik ve kısaca psikolojinin genel hedeflerinden bahsettik. Psikoloji insan davranışlarına yoğunlaşan bilim dalı olması nedeniyle birçok bilim insanın ve çalışma alanının merak konusudur. Bu açıdan bu bilime dair kısa da olsa bilgi edinimi oldukça önemlidir. Daha ayrıntılı ve detaylı bilgi edinmek için okunabilecek birçok kaynak vardır. Bu yazı için yararlanılan eserleri okumakla işe başlanabilir. Keyifli okumalar ve araştırmalar.

Yararlanılan eserler: 

Cüceloğlu, D., (2013). İnsan ve Davranışı(7. Baskı). İstanbul: Remzi

Morgan, C. T., (2011). Psikolojiye Giriş. S. Karakaş, R. Eski (Çev.). Konya: Eğitim Akademi(19. Baskı)

Plotnik, R. (2007). Psikolojiye Giriş. T. Geniş (Çev.). İstanbul: Remzi